https://yenibakisgazetesi.com/wp-content/uploads/2023/03/alt.jpeg
https://yenibakisgazetesi.com/wp-content/uploads/2024/03/300-x-250-1.jpg
Bilim insanları bir yandan yerin altından tarihin tanıklarını çıkarırken, diğer yandan geleceğin teknolojilerinin yolunu döşedi.
Bununla beraber sıcaklık rekorlarının kırılmasına neden olan iklim krizi; insan, hayvan ve doğaya karşı tehdidini daha da artırdı.
Maymun çiçeği ve kuş gribi virüsleri endişe yaratırken dünya, gelecek yıl bir pandemiyi daha kaldırıp kaldıramayacağını test etmek zorunda kalabilir.
Bu hafta Logos’ta arkeolojiden yapay zekaya, genetikten uzay keşiflerine 10 ayrı başlık altında 2024’ün en önemli bilimsel gelişmelerini ziyaret edeceğiz.
Yapay zeka
Yapay zeka yeni bir alan olmasa da ChatGPT’nin çıkmasıyla günlük yaşantıda daha çok yer bulmaya başladı.
Diğer yandan bazı bilim insanları bu türden sohbet botlarının gerekli bilişsel beceriden yoksun olduğu gerekçesiyle yapay zeka diye adlandırılmasına itiraz ediyor.
Mevcut teknolojiler henüz hayal edilen seviyelere ulaşmadı fakat 2024’te bu yolda önemli adımlar atıldı.
OpenAI temmuzda piyasaya sürdüğü yeni serisini “düşünebildiğini” öne sürerek tanıttı. Şirket, insanlardaki gibi bir düşünme becerisini kast etmiyor fakat o1, sorulara yanıt verirken daha fazla vakit ayırıyor.
Ayrıca yanıtların doğruluğunu kontrol etmesinden dolayı, yapay zeka sohbet botlarında sık sık yaşanan hata yapma oranını azaltıyor.
OpenAI’ın yıl sonunda tanıttığı o3 modeliyse genel zekayı ölçmeyi amaçlayan bir testte insan seviyesinde sonuç elde etti.
Fakat yapay genel zeka diye bilinen ve bu araçların insan zekasına ulaştığını ifade eden eşiğin aşıldığını söylemek için henüz erken. Yeni modelin girdiği testin yaratıcıları yapay genel zekayı ölçmediğini belirtirken, bazı uzmanlar o3’ün çözemediği bulmacalara dikkat çekiyor.
Yine de bu başarı, yapay genel zekaya giden yolda dikkate değer bir adıma işaret ediyor.
Tıptaki atılımlarından bilimsel çalışmalara katkısına, devrim yaratabilecek başarılarından bir türlü giderilemeyen eksikliklerine kadar yapay zeka, çok sayıda konuyla gündeme geliyor.
Ardı ardına çıkan araştırma ve haberler, bu teknolojinin ne kadar yaygınlaştığını gösterirken, yarattığı etkinin boyutu en çok Nobel Ödülleri’nde gözler önüne serildi.
Demis Hassabis ve John Jumper, proteinler için Google görevi gören yapay zeka aracı AlphaFold’u geliştirdikleri için 2024 Nobel Kimya Ödülü’ne layık görüldü.
Dünya çapında en az 2 milyon araştırmacının kullandığı araç, proteinleri yapıtaşı amino asitlerin karmaşık dizilimlerini tahmin edebiliyor ve aşılardan materyallere pek çok yeni buluşu mümkün kılıyor.
Biyoteknoloji, genetik ve zooloji
Her türlü bilimsel alana katkı sağlayan yapay zeka, 2024’te genetikte görülmemiş bir başarıya imza attı.
Bilim insanları, DNA’nın düzenlenmesine olanak tanıyan CRISPR tekniğine dayanarak bir yapay zeka aracı geliştirdi. Çığır açıcı olan şeyse, doğada bulunmayan gen düzenleyici moleküller üretmesi.
Teknolojinin arkasındaki şirket Profluent, aracın ürettiği moleküllerin, insan DNA’sını düzenlemede büyük başarı gösterdiğini söylüyor.
Bu yıl, ilk kez bir domuz böbreğinin insana nakledildiği çarpıcı bir gelişme de yaşandı.
Daha önce domuzdan insana kalp nakli yapılmış ve iki hasta da kısa süre içinde yaşamını yitirmişti.
16 Mart’taki bir operasyonla genetiği değiştirilmiş böbreğin nakledildiği 62 yaşındaki Richard Slayman da nisanda taburcu edilmesine karşın mayısta hayatını kaybetti.
Biyoloji ve evrim çalışmalarında bu yıl, son derece nadir gerçekleşen bir olayın da gözlemlenmesi mümkün oldu: İki ayrı canlı birleşerek tek bir organizmaya dönüştü.
Alg ve bakterinin birleşimini laboratuvar ortamında inceleyen bilim insanları, bunun en son 1 milyar yıl önce, bitkiler yeryüzüne yayılmaya başlarken gerçekleştiğini tahmin ediyor.
2,2 milyar yıl önce iki yaşam formu ilk kez birleştiğindeyse, karmaşık organizmaların ortaya çıkmaya başladığı düşünülüyor.
2024 boyunca çeşitli hayvanların birbirinden etkileyici özelliklerine dair keşifler, gündemde her zaman kendine yer buldu.
Taraklılar şubesinde Mnemiopsis leidyi adlı türden iki hayvanın yaralanınca birleşerek hayatta kalması şaşkınlık yaratırken, karıncalar ameliyat becerileriyle kendilerine hayran bıraktı.
Labroides dimidiatus denen çöpçü balıkların ise, daha önce insan dışında görülmeyen bir öz farkındalık biçimini sergilediği saptandı.
İklim bilimi, enerji ve çevre teknolojileri
Kavurucu sıcaklar, orman yangınları, seller, hortumlar…
İklim krizi şiddetini artırmaya devam ederken, 2024’ün kayıtlardaki en sıcak yıl olması bekleniyor.
Antarktika’nın beyazdan yeşile dönmesi uzaydan yakalanıyor, buzulların erimesiyle yeni virüsler ortaya çıkıyor.
Küresel ısınmanın önüne geçmek için sera gazı salımlarının azaltılması gerekiyor. Uzmanlar ve halk fosil yakıt kullanımının azaltılması için çağrı yaparken, bilim insanları etkili yöntemler bulmaya çalışıyor.
2024’ün bu açıdan epey verimli bir yıl olduğunu söyleyebiliriz.
Yeni enerji kaynakları bulma yolundaki en büyük buluşlardan biri yıl sonunda geldi. Yeraltında 5,6 trilyon ton hidrojen olması gerektiğini hesaplayan bilim insanları, bunun yüzde 2’sinin bile 200 yıl boyunca fosil yakıt ihtiyacını durduracağını söylüyor.
Güneş ve diğer yıldızlara güç sağlayan mekanizmayı yeryüzüne taşıyarak temiz ve sınırsız enerji vaat eden nükleer füzyon çalışmaları da hız kesmeden devam etti.
Güney Kore’deki bir nükleer füzyon reaktörü, plazmayı 48 saniye boyunca 100 milyon dereceye kadar ısıtarak sektördeki yeni bir rekora nisanda imza attı.
Nükleer füzyon enerjisinin gerçeğe taşınmasına henüz vakit olsa da dünya çapındaki şirketler yeni yollar deneyerek gelecek 10 yıl içinde bunu mümkün kılmaya çalışıyor.
Bilim insanları bu yıl güneş paneli verimliliğinde yeni bir rekor kırarak yenilenebilir enerjiyi yaygınlaştırma yolunda önemli bir adım attı.
Oxford Üniversitesi’nden araştırmacılarsa çanta ve telefonları güneş paneline çevirebilecek bir malzeme geliştirdi.
Ayrıca 2024, doğada çözünebilen plastikten, havadaki karbonu neredeyse ağaçlar gibi yakalayabilen malzemelere kadar korumaya yönelik çeşitli icatlara sahne oldu.
News
